به گزارش ملایری‌ها؛ روز عید غدیر روز اکمال دین، اتمام نعمت و ناامیدی جنود شیطان و مشرکین، روزی که معلم و مفسر قرآن، مدافع دين، معلم و مزكّى مردم و حافظ نظام اسلامى و بيت المال و مرزهاى كشور و بالاخره صاحب دين منصوب شده و روزی که والى، امام و خليفه آمد و كافر بدخواهى كه در كمين نشسته بوده تا دين و نظام دينى را از ريشه براندازد، نااميد شد. خبرنگار ما به مناسبت فرا رسیدن این روز با عظمت مصاحبه ای با حجت الاسلام و المسلمین دانیال بصیر یکی از کارشناسان مذهبی داشته است.

ملایری‌ها: غدیر در روایات اسلامی چه جایگاهی دارد؟

حجت الاسلام بصیر: هنگامی که به روایات اسلامی می‌نگریم، از عید غدیر به عنوان عید الاکبر و بزرگترین عید اسلامی، تعبیر شده است. این تعبیر بیانگر این است که حاصل زحمات تمام فرستادگان الهی، در این روز به ثمر نشسته است. آنگاه که نوح علیه السلام بر مردم نازل شد، دین خود را بر آنها عرضه داشت و فرمود: «خداوند شما را به این دین فرا خوانده است؛ اما بدانید که بعد از من پیامبری خواهد آمد که آیین او کاملتر است، پس به او بگروید و آگاه باشید که کاملترین دین، نزد آخرین فرستاده خداست.» همین طور ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السلام آمدند و به تدریج، دین خدا را کامل نمودند و وعده به کاملترین دین، یعنی دین آخرین رسول الهی، دادند.

ملایری‌ها: کدام آیات قرآن به واقعه غدیر اشاره داشته اند؟

حجت الاسلام بصیر: در آیه سوم از سوره مبارکه مائده، خداوند متعال حادثه غدیر چنین بیان می کند که: «الْیَوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الإِسْلاَمَ دِینًا، فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیم» امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما به عنوان‏ آيينى برگزيدم. و هر كس دچار گرسنگى شود، بى‏آنكه به گناه متمايل باشد اگر از آنچه منع شده است بخورد، بى‌ترديد، خدا آمرزنده مهربان است.

ملایری‌ها: در این آیه خداوند از به اتمام نعمت اشاره شده است منظور از این نعمت چیست؟

حجت الاسلام بصیر: در آیه شریفه اشاره به اکمال دین و اتمام نعمت شده است. منظور از نعمه به كسرحرف اول و فتح در لغت چنانکه راغب در مفردات خود گفته به معناي حالت خوش است. اما نعمه به فتح حرف اول و سكون دوم به معناي تنعم است....نعيم به معناي نعمت بسيار است ، و لذا خداوند بهشت را با اين كلمه توصيف كرده و فرموده: في جنات النعيم و جنات النعيم ، و تنعم به معناي تناول چيزي است كه در آن نعمت و خوشي است، گفته مي‏شود: نعمه تنعيما فتنعم يعني او را تنعيم كرد و متنعم شد ، و زندگيش فراخ و گوارا گرديد.

به همين جهت است كه مي‏بينيم قرآن كريم عطاياي الهي از قبيل مال و جاه و همسران و اولاد و امثال آن را نسبت به انسان نعمت علي الاطلاق نخوانده، بلكه وقتي نعمت خوانده كه در طريق سعادت و به رنگ ولايت الهي درآمده آدمي را به سوي خدا نزديك كند. اما اگر در طريق شقاوت و در تحت ولايت شيطان باشد البته نقمت و عذاب است، نه نعمت، و آيات بر اين معنا بسيار است.

ملایری‌ها: آن طور که گفتید کلمه نعمت در این آیه به معنای نعمت بسیار بزرگ است آیا باز هم در قرآن کلمه نعمت استفاده شده است؟

حجت الاسلام بصیر: در قرآن کریم عبارت اتمام نعمت درچند جا بیان شده است:

1.سوره يوسف آيه 6

وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِوَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلى‏ ءَالِ يَعْقُوبَ كَمَآ أَتَمَّهَا عَلَى‏أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَهِيمَ وَ إِسْحَقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

منظور از اتمام نعمت در این آیه شریفه مقام نبوّت و حكومت است که سرآمد نعمت‏هاست وبه پیامبران وبرگزیدگان الهی عطا می‌شود. پس اينكه در آيه مورد بحث فرموده: و يتم نعمته عليك و علي آل يعقوب معنايش اين مي‏شود كه: خدا به شما نعمت‏هايي داده كه با داشتن آن در زندگي سعادتمند شويد، و ليكن اين نعمت‏ها را در حق تو و در حق آل يعقوب - كه همان يعقوب و همسرش و ساير فرزندانش باشند - تكميل و تمام مي‏كند، همانطور كه يوسف در خواب خود ديد.

2.سوره فتح آيه2

لِّيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِرَاطاً مُّسْتَقِيماً

خداوند در سال دوم هجرى كه قبله تغيير كرد و سال ششم كه صلح حديبيّه به وقوع پيوست و سال هشتم كه مكّه فتح گرديد، وعده تمام كردن نعمت را در آينده مى‏دهد مى‏ فرمايد: «يتمّ نعمته»، امّا در حجّة الوداع به آن وعده ‏ها جامه عمل پوشاند و با اعلام نصب حضرت على‏عليه السلام به امامت، نعمت را تمام كرد و فرمود: «اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى»

3.سوره بقره آيه 150

وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ حَيْثُمَا كُنْتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ و َاخْشَوْنِى و َلِأُتِّمَ نِعْمَتِى عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ‏

خداوند متعال در ماجراى تغيير قبله می‌فرمايد: تغيير قبله براى اين است كه در آينده نعمت خود را بر شما تمام كنم. يعنى استقلال شما و توجّه به كعبه، زمينه‏ ى اتمام نعمت در آينده است. «لأتمّ نعمتى»

اين ماجرا در سال دوّم هجرى در مدينه واقع شده است. در سال هشتم هجرى نيز خداوند به مناسبت فتح مكّه مى‏ فرمايد: ويتمّ نعمته عليك. يعنى: اين پيروزى براى اين است كه خداوند در آينده نعمت خود را بر شما تمام كند. چنانكه ملاحظه مى‏كنيد در هر دو آيه «اتمام نعمت» به صيغه فعل مضارع بيان شده است كه نشانه‏ى حدوث آن در آينده است، ولى در آيه 3 سوره‏ى مائده كه به هنگامی بازگشت از حجةالوداع در سال دهم هجرى و بعد از معرفى رهبرى معصوم در غديرخم نازل مى‏شود، اينگونه مى‏فرمايد: «اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى» امروز نعمت خود را بر شما تمام كردم. قابل توجّه و دقّت است كه خداوند، روى كردن مردم به قبله را قدم نخستين براى اتمام نعمت و فتح مكّه را قدم ديگر و تعيين و معرفى رهبر را آخرين قدم در اتمام نعمت بيان مى‏ كند.

4.سوره مائده آيه 3

الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ‏لَكُمُ الْإِسْلَمَ دِيناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِى مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ‏لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ‏

در قرآن کریم، نعمت وقتی به شکل مطلق می‌آید به معنای ولایت است. اتممت علیکم نعمتی یعنی با نصب امیرالمومنین نعمت ولایت را بر شما تکمیل کردم. پیامبراکرم صلی الله و علیه وآله در آن چند سالی که دوره پیامبری و نبوتشان بود، وقت کافی برای بیان همه احکام را نداشتند. هر چند که قرآن کریم به طور کامل بر پیامبر صلی الله و علیه وآله نازل شد اما قرآن حکم قانون اساسی را دارد و بیشتر، کلیات را بیان کرده است و جزئیات دین و فقه و اخلاق و معارف اسلامی در قرآن نیامده است و این مسئله نیاز به شخصیتی دارد که با غیب در ارتباط است و معصوم است تا آنها را برای مردم بازگو کند.

ملایری‌ها: بزرگان دین ما درباره نعمت چه مسائلی بیان کرده اند؟

حجت الاسلام بصیر: حضرت آیت الله جوادی در مورد نعمت‌های مادی و معنوی می‌فرمایند:

تمامی نعمت‌ها در سراسر عالم از سوی خداوند متعال است: وَ ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ؛ نعمتهايى كه انسانهاى عادى هرگز توان شمارش آن را ندارند: وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحيمٌ. خداى سبحان در قرآن كريم گاهى از نعمتهاى مادى و روزي‌هاى ظاهرى، مانند آسمان، زمين، آفتاب و ماه ياد مى‏كند و گاهى از نعمتهاى معنوى و باطنى؛ چنانكه به عيسى مسيح مى‏فرمايد:

إِذْ قالَ اللَّهُ يا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتي‏ عَلَيْكَ وَ عَلى‏ والِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً وَ إِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجيلَ وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْني‏ فَتَنْفُخُ فيها فَتَكُونُ طَيْراً بِإِذْنی

ياد كن‏ هنگامى را كه خدا فرمود: «اى عيسى پسر مريم، نعمت مرا بر خود و بر مادرت به ياد آور، آن گاه كه تو را به روح القدس تأييد كردم كه در گهواره به اعجاز و در ميانسالى به وحى‏ با مردم سخن گفتى و آن گاه كه تو را كتاب و حكمت و تورات و انجيل آموختم و آن گاه كه به اذن من، از گِل، چيزى‏ به شكل پرنده مى‏ساختى، پس در آن مى‏دميدى، و به اذن من پرنده‏اى مى‏شد...

ملایری‌ها: در قرآن کریم به خداوند در چندین آیه درباره نعمت هایی که به بنی اسرائیل داده است یادآوری می کند در این آیات نعمت چگونه آمده است؟

حجت الاسلام بصیر: درباره نعمتهای بنى اسرائيل نيز در چندین آیه خداوند یادآوری می‌کند و مى‏فرمايد:

يا بَني‏ إِسْرائيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتي‏ أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ *اى بنى‏اسرائيل، به ياد نعمتهايى باشيد كه به شما ارزانى داشتم.

نعمتهاى معنوى مراتب و درجاتى دارد و در ميان آنها برترين نعمت، رسالت و امامت است. از اين رو در قرآن كريم از هر دو نعمت به «منت» (نعمت سنگين و توان فرسايى كه حمل و هضم آن دشوار باشد، نه منت زبانى) تعبير مى‏كند، درباره رسالت و بعثت پيامبران مى‏فرمايد: لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ إِذْ بَعَثَ فيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِم. و درباره امامت نيز مى‏فرمايد: وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ. زيرا پيامبر و امام تأمين كنندگان سعادت ابدى انسان هستند.

ملایری‌ها: مهمترین مسئله در غدیر بحث ولایت است رابطه بین اتمام نعمت و ولایت در آیات و روایات چیست؟

حجت الاسلام بصیر: فرشتگان با همه قداست و شرافتى كه دارند، تنها مى‏توانند واسطه فيض باشند، ولى نمى‏توانند هدايت و رهبرى مستقيم جامعه بشرى را بر عهده بگيرند. موجود كامل و جامعى كه مى‏تواند فيض الهى را معصومانه از خدا دريافت كند و معصومانه به جوامع بشرى ابلاغ كند و خود نيز معصومانه به آن عمل كند، انسان كامل، مانند پيامبر و امام است. از اين رو خداى سبحان در قرآن كريم بر نبوت و امامت كه جامع آن دو «ولايت» است تكيه كرد و آن را مورد امتنان قرار داد، در حالى كه درباره آفرينش آسمانها و زمين و بهشت و قيامت به منت ياد نكرد؛ زيرا آسمانها و زمين گر چه بزرگ است، ليكن در برابر نعمت سنگين و توانفرساى رسالت و امامت كوچك است.

درباره رسالت و امامت نيز در قرآن كريم تنها درباره جريان غديرخم و ولايت امير مؤمنان عليه‏السلام، تعبير منحصر به فرد «اتمام نعمت» آمده است. سخن از «انعمت عليكم» نيست، بلكه خداوند مى‏فرمايد: أتممت عليكم نعمتى. نعمتم را بر شما تمام كردم. يعنى همانطور كه نبوت و رسالت پيامبر اكرم، صلّى‏اللَّه‏عليه‏وآله، كاملترين نبوت و رسالت است و پس از آن نبوتى نيست، ولايت و امامت على و اولاد على، عليهم‏السلام، نيز كاملترين ولايت و امامت است و پس از آن امامتى نيست. از منظر قرآن كريم در غديرخم كه عيد بزرگ ولايت است، نعمتهاى معنوى الهى به برترين حد و بالاترين نصاب خود رسيد و چون نعمتى برتر از ولايت على و اولاد على، عليه‏السلام، نيست، عيد غدير برترين اعياد امت اسلامى است و اعتقاد به ولايت تكوينى و تشريعى امامان معصوم، عليه‏السلام، و باور داشتن وساطت و شفاعت و وسيله بودن آنان از مهمترين بركاتى است كه نصيب امت اسلامى شده است.

استاد شهید مطهری در تفسیر آیه 3 سوره مائده می‌فرماید: اگر ساختمانی ناقص باشد و اجزایش را بخواهیم اضافه کنیم به این کار اتمام می‌گویند. اتمام آن ساختمان به این است که اگر مثلاً سقف ندارد سقف بزنیم یا درهایش نصب نشده درهایش را کار بگذاریم و اجزای دیگر همینطور. این کار به معنای اتمام ساختمان است. اکمال یعنی چیزی تمام شده و نقصی ندارد اما روح و واقعیت و آن آثاری که از آن مد نظر است به آن هنوز باز نشده است. اکمال دین به این است که ولایت، روح دستورات دینی است. در روز عید غدیر، خداوند به حضرت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) دستور می دهد که آن را به مردم ابلاغ کند.

در آیه شریفه سخن از اکمل است؛ اما اگر شما اکمال را در کنار اتمام قرار دهید فرقش مشخص می‌شود که نصب امیرالمومنین علیه السلام به امامت به اعتبار اینکه جزیی از اجزای دین ناقص است و هنوز به دین اضافه نشده است این به معنای تمام شدن نعمت است. یعنی نعمت ناتمام بود و حالا که ولایت امیرالمومنین علیه السلام در قضیه خلافت در روز غدیر معین شده نعمت تمام می‌شود.

ملایری ها: در بسیاری از روایات از  ولایت به عنوان پایه و اساس بسیاری از اعمال نام برده شده است؛ آیا اکمال دین همان ولایت امیرالمومنین علیه السلام است؟

حجت الاسلام بصیر: اگر به معنای اکمال توجه کنیم به این معنا است که روح دین و آن واقعیت و کنه معارف دین در ولایت امیرالمومنین علیه السلام نهفته شده است. لذا اکمال دین یعنی رسیدن روح ولایت در دستورات دینی و شرعی. در روایات دیگری هم ملاحظه می‌شود که اهل بیت علیهم السلام اشاره می‌کنند که مثلاً روح نماز، ولایت امیرالمومنین علیه السلام است یا در حدیث معروف داریم که «بنی الاسلام علی خمسه» اسلام بر 5 ستون بنا نهاده شده است. در ذیل آن حدیث، آخرین قسمتی را که اشاره می‌کند ولایت امیر مومنان علیه السلام است. آن وقت می‌گوید هیچ چیزی در اسلام به اندازه ولایت تأکید و سفارش نشده است. اگر ولایت نباشد، دستورات دیگر کان لم یکن است. نماز بی ولای او عبادتی بیهوده است.

همه نعمتها و خوبیها، صلح و آرامش، امنیت و رفاه، همه و همه در سایه حاکمیت اسلام است، و حاکمیت اسلام پس از رسول خدا صلی الله و علیه وآله در پرتو ولایت عترت است، پس نعمت ولایت از همه نعمتها برتر است که در روز غدیر با تحقق بیعت عمومى براى ولایت عترت، نعمت برتر پروردگار کامل شد.

نتیجه آن كه ولایت تكمیل قانونی است كه ناقص بوده و با نصب ولی امر پس از پیامبر تمام گردیده و اكنون كه دین و تشریع آن كامل شده و نعمت ولایت تمام گشته خدا دین اسلام را برای بندگان خود پسندیده كه همان دین توحید است و در آن غیر از خدا دیگری پرستش نمی شود. هم چنین غیر از خداوند و رسول یا ولی امری: كه خدا امر به اطاعت او كرده از دیگری اطاعت نمی شود.

انتهای پیام/